Gene Sharp – między cybernetyką społeczną a aksjologią

Mariusz Maszkiewicz (UKSW) Warszawa grudzień 2012,

Posłowie do polskiego wydania książki „Od dyktatury do demokracji. Drogi do wolności”.

Gene Sharp

Aktywność Ruchu „Wolność i Pokój”, sposoby walki o prawa obywatelskie rozminęła się z trafnymi analizami w publikacjach i twórczości akademickiej Gene Sharpa. Ja sam dowiedziałem się o genialnych konkluzjach i analizach amerykańskiego profesora oraz o jego wpływie na zjawiska zwane „kolorowymi rewolucjami”, dopiero kilka lat temu z rosyjskiej telewizji. Autora książki „Od dyktatury do wolności” przedstawiono w jednej z audycji publicystycznych kanału „Russia Today” jako teoretyka i inspiratora działań skierowanych na dezintegrację ZSRR i krajów z niego powstałych.

Jak bowiem wytłumaczyć społeczeństwu (post) sowieckiemu, że ruch obywatelski może mieć charakter spontaniczny i być efektem aspiracji wolnościowych oraz rosnącej świadomości dużych grup? Przecież wiadomo, że społeczeństwo jest permanentnie poddawane eksperymentom i zabiegom socjotechnicznym ze strony każdej władzy?

Rosyjski autorytet i teoretyk systemu sowieckiego, autor obszernej książki „Cywilizacja Sowiecka” Profesor Siergiej Kara-Murza¹, który jest obiektem admiracji wielu środowisk (również w Polsce) uznających wyższość geopolityki² nad ruchem obywatelskim i podmiotowością społeczną, uznaje Gene Sharpa za jednego z winnych rozpadu ZSRR, czyli współwinnego „największej geopolitycznej tragedii XX wieku”.

Twórczość i aktywność społeczna Sharpa stawia nas wobec zderzenia się dwóch zasadniczo sprzecznych, wykluczających się koncepcji życia społecznego i politycznego. W pierwszej zakładamy możliwość funkcjonowania podmiotowości i autentycznej reprezentacji, w drugim przypadku z góry ją przekreślamy uznając, iż wielkimi masami społecznymi nie rządzą idee i wartości tylko interes wąskich grup (kapitał, oligarchia, klany, wszelakie służby specjalne i niespecjalne, dyktatorzy, ich policyjny aparat itd.).

Środowisko Ruchu „Wolność i Pokój” nie mogło wiedzieć o Sharpie pod koniec lat 80-tych, mimo że w publicystyce postsowieckiej uważa się, iż to on niemal osobiście sterował procesem dekompozycji ZSRR, podpowiadając m.in. litewskiemu „Sajudisowi”, (ponoć z ukrytego sztabu w jednym z krajów skandynawskich), jak pokojowymi metodami zwalczać sowiecki OMON i bronić niepodległości pod parlamentem i wieżą telewizyjną w Wilnie.

Z biografii akademickiej Sharpa dowiadujemy się, że to raczej doświadczenia ruchów obywatelskich w krajach Azji (np. Birma, Tajlandia, Chiny) przyczyniły się do teoretycznego wykorzystania przez niego w późniejszych publikacjach doświadczeń „refolucji” w krajach Europy Wschodniej. Nie odwrotnie. Mało tego, możemy podejrzewać, że we wczesnych latach „zimnej wojny” Sharp był bliższy ruchom lewicowym, sympatyzującym z „pokojowym krajem Rad” niż z antysowiecką „konserwą” w Ameryce i Zachodniej Europie. Habent sua fata libelli…..

Ruch „Wolność i Pokój” korzystał w latach 80-tych z inspiracji i publikacji takich postaci jak Henry David Thoreau, Mahatma Gandhi czy Jean Marie Muller³. Twórczość Gene Sharpa stanowi więc po latach, dla naszego środowiska, swoistą erratę, logiczną konsekwencję akademickiej wykładni systemu opartego na pierwotności aksjologii w relacjach społecznych i międzynarodowych. Jako byli WiP-wcy rozumiemy dzisiaj dlaczego jest tak silnie atakowany jego sposób i „technologie” aktywności anty-dyktatorskiej. Dla przeciwników Sharpa, w ich świecie interesów, ekonomicznych korzyści, geograficznych zależności, nie ma miejsca na wartości.

Ataki na Gene Sharpa ze strony obrońców geopolityki (zwłaszcza postsowieckiej) opierają się także na przekonaniu, że tylko skuteczne zarządzanie wyobraźnią ludzi, techniki manipulacyjne, oddziaływanie na system potrzeb wielkich mas są w stanie dać efekt w postaci przejmowania władzy. Metody społecznej aktywności bez stosowania przemocy (non-violence) dla zwolenników geopolityki są takim samym katalogiem techniki i operacji jak zarządzanie wojskiem, policją czy służbami specjalnymi. Specjaliści od szkolenia służb mundurowych (także w Polsce) poświęcają Sharpowi wiele miejsca uznając jego twórczość za doskonały przykład możliwych działań dezintegracyjnych, uderzających w morale żołnierza czy policjanta. Sharp jest więc szanowanym wrogiem, gdyż okazał się skuteczny w wielu krajach na świecie. Ale wróg pozostaje wrogiem. Jak zatem przejąć tego typu technologię na użytek dyktatur?

W wielu krajach b. ZSRR odradzający się system autorytarny, manipulowanie procesem wyborczym, demonstracjami, operacje medialne na gigantyczną skalę itd. pokazują, że wojna o władzę nad społeczeństwem dawno już zeszła z poziomu „walki o terytoria” na poziom walki o dusze i umysły. Jesteśmy tego świadkami i dzisiaj patrząc na losy i wyzwania środowisk obywatelskich w Rosji, na Ukrainie, Białorusi. W lżejszej formie ta wojna z użyciem potężnych narzędzi dezinformacji i manipulacji dotyczy wielu innych krajów nie wyłączając i Polski.

Kiedy czytamy dzisiaj Sharpa, jako środowisko WiP-owców, jesteśmy dumni, że przyczyniliśmy się wzbogacenia katalogu metod non-violence. Wydaje się, że żywotność i aktualność pracy Sharpa polega na tym, iż ta lista nie jest zamknięta. Książka zaprezentowana polskiemu czytelnikowi udowadnia, że katalog ten można i należy wzbogacać, urozmaicać, przekonując, iż podmiotowość społeczeństwa nie jest teoretycznym zadaniem, ale praktyką życia i walki o wolność i wartości.

Nie będzie przesadą jeżeli w swoim i naszego środowiska wyrażę jeszcze raz wielkie podziękowanie za inicjatywę Piotrowi Odrzywołkowi, uczestnikowi historycznego WiP-u i aktywnemu działaczowi Fundacji „Wolność i Pokój”. To Piotr w porę zorientował się, że książki Sharpa dostępne są po białorusku, rosyjsku i ukraińsku, nie ma ich natomiast w języku polskim. Jego osobisty kontakt z prof. Sharpem, uzyskanie zgody na tłumaczenie oraz wysiłek organizacyjny zakończony przekładem przyczyniły się do przygotowania niniejszej publikacji.

Podziękowania należą się też pracownikom Departamentu Wschodniego MSZ, którzy doskonale zrozumieli, iż publikacja Sharpa po polsku pozwoli wzbogacić sposób myślenia, ekspertyzy i interpretacje dotyczące procesów zachodzących w krajach b. ZSRR.

Mariusz Maszkiewicz (UKSW) Warszawa grudzień 2012,

Posłowie do polskiego wydania książki „Od dyktatury do demokracji. Drogi do wolności”.

---

1 Prof. S. Kara-Murza jest autorem pomnikowej pracy „Cywilizacja sowiecka”, Moskwa 2008; a także wielu innych książek „demaskujących” spiski przeciw „narodowi sowieckiemu”, w tym „kolorowe rewolucje” (oto tytuły jego książek rozchodzących się w wielotysięcznych nakładach: „Antysowiecki projekt”, „Pomarańczowa mina”, „Rewolucja na eksport” i kilka innych);

2 Słowo geopolityka nie jest nowe w politologii, popularność zawdzięcza brytyjskiemu uczonemu Halfordowi J. Mackinderowi (1861-1947), który empiryczne czynniki analiz z obszaru geografii, demografii, ekonomii wykorzystał dla budowania makro koncepcji politycznych odnoszących się do relacji międzynarodowych. Spuścizna Mackindera wpadła na podatny grunt w ogołoconym z ideologii komunistycznej środowisku teoretyków polityki w krajach b. ZSRR. Za ważną postać (guru) rosyjskiej „geopolityki” uchodzi Aleksander Dugin, ze swoją pracą „Podstawy geopolityki” (Moskwa 1997). Podstawową cechą koncepcji geopolitycznych Dugina wydaje się być brak wiary w systemy aksjologiczne, które, mogą rządzić społeczeństwami i determinować ludzkie wybory.

3 Jean Marie Muller (ur.1939) francuski pisarz, publicysta, działacz ruchów pokojowych, autor wielu książek i tekstów poświęconych metodom non-violence. Założyciel ruchu MAN (Ruch Alternatywa bez Przemocy). W 1984 wydawnictwo drugiego obiegu Krąg (jednym z inicjatorów był Jarema Dubiel) opublikowało po polsku jego najsłynniejszą książkę „Strategia politycznego działania bez stosowania przemocy”. W 1987 roku na zaproszenie Ruchu Wolność i Pokój Jaean-Marie Muller gościł przez dwa tygodnie w Polsce.